درخصوص جنگ یا عملیات روانی تعاریف زیادی توسط افراد، کشورها و سازمان‌های نظامی صورت گرفته است که با همدیگر تفاوت دارد. به عبارت دیگر عملیات روانی از آن دست مفاهیمی است که تا به حال تعاریف متعدد و گوناگونی از آن ارایه شده و به عبارتی دچار قبض و بسط مفهومی گشته است و به دلیل پیچیدگی و خصوصیت چند وجهی آن، تعریف واحدی درباره این مفهوم شکل نگرفته است.

شاید یکی از مشکلات تعریف عملیات روانی ناشی از قرابت‌های این واژه با برخی از واژه‌هایی نظیر جنگ روانی، قدرت نرم، جنگ نرم، جنگ افکار، جنگ اعصاب، جنگ فکری، جنگ ایدئولوژیک، جنگ سیاسی، جنگ تبلیغات، جنگ کلامی، مبارزه اطلاعاتی، جنگ کلمه و عقیده (نصر، ۸۹: ۱۳۸۰) که گاهی به صورت مترادف به کار گرفته می‌شوند.

در هر صورت چیرگی بر قلب، احساس، گرایش و اذهان مخاطب را می‌توان کارکرد اصلی مفاهیم فوق دانست و به طور خلاصه می‌توان گفت که در عملیات روانی، هدف بدن انسان نیست بلکه فکر اوست که در نهایت منجر به تصمیم‌گیری و رفتار می‌شود و آن طور که «سن تزو» در قرن چهارم پیش از میلاد به درستی بر آن اشاره داشت «چیرگی بر دشمن بدون جنگیدن، نهایت هنر است». (کیل بین، ۲۱۴: ۱۳۸۸).

«ویلیام دوئرتی» عملیات روانی را مجموعه اقداماتی می‌داند که کشوری به منظور اثرگذاری و نفوذ بر عقاید و رفتار دولت‌ها و مردم خارجی با ابزارهایی غیر از ابزار نظامی، سیاسی و اقتصادی انجام می‌دهد. طرفداران این نگرش، اغلب بر این باورند که تبلیغات: جزء اصلی و اساسی عملیات روانی است نه همه آن (داقرتی، ۱۳۷۲: ۴۱).

اما امروزه عملیات روانی مؤلفه‌ای صرف نظامی نیست. عملیات روانی بخش اساسی فعالیت‌های ایدئولوژیک، اقتصادی، سیاسی به کار رفته از سوی دولت برای حفظ اهداف ملی درون و برون مرزی است، و با دگرگون شدن ماهیت و ساختار ارتباطات. (عابدی، ۱۳۸۲: ۲۳۸).

گروهی از تحلیل‌گران نظیر عملیات روانی را استفاده از ارتباطات برای نفوذ بر رفتار تعریف نموده‌اند و معتقدند عاملان عملیات روانی و تبلیغات می‌کوشند تا بر نگرش‌ها و افکار عمومی مخاطبین خارجی و داخلی تأثیر بگذارند. (الیاسی، ۱۳۸۴: ۵).

بنابراین هدف عملیات روانی هدایت رفتار و نگرش خارجیان در عملیات روانی، عملیات مدونی هستند برای فرستادن اطلاعات و اخبار گزینش شده به مخاطبان، به منظور تأثیر بر هیجانات، انگیزه‌ها، شیوه استدلال و در نهایت رفتار دولت‌ها، سازمان‌ها، گروه‌ها و افراد آماج. (سوری، ۱۳۸۵: ۷۴).

حال با توجه به تمام تعاریفی که وجود دارد می‌توان تعریفی تقریباً جامع به شرح زیر جهت روشن شدن اذهان ارایه نمود.عملیات روانی عبارت است از: فرآیند بهره‌برداری صحیح و طراحی شده از همه امکانات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، تبلیغی و رسانه‌ای به منظور تأثیرگذاری بر اذهان، عقاید، احساسات، تمایلات، اراده و رفتار گروه‌های مخاطب برای پشتیبانی از اهداف یا برای رسیدن به اهداف.

منابع:

* نصر، صلاح (۱۳۸۰)، جنگ روانی، محمود حقیقت کاشانی، تهران: انتشارات سروش، چاپ اول.

* کیل بین، مایکل (۱۳۸۸)، ایالات متحده و عملیات روانی به مثابه دیپلماسی عمومی، مجید اعزازی، نشریه افق، سال ششم.

* داقرتی، ویلیام (۱۳۷۲)، جنگ روانی، حسین حسینی، تهران، دانشگاه امام حسین (علیه السلام).

* عابدی، اکبر (۱۳۸۲)، عملیات روانی از گذشته تاکنون، فصلنامه عملیات روانی، شماره۳٫

* الیاسی، محمدحسین (۱۳۸۴)، عملیات روانی امریکا علیه جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه عملیات روانی، سال دوم، شماره۹٫

* سوری، جواد (۱۳۸۵)، نقش فناوریهای نوین ارتباطی در عملیات روانی، شماره ۱۲، فصلنامه مطالعات عملیات روانی.

نویسنده: حسین جمشیدی