عملیات روانی سابقه‌ای به قدمت تاریخ انسان‌ها دارد، چرا که قرآن کریم داستان هبوط آدم و حوا به زمین را نقل می‌کند، به این مسئله اشاره می‌نماید که در اولین درگیری روی زمین یعنی درگیری فرزندان آدم پیش از آغاز اقدام و عملیات نظامی (تصمیم قابیل به قتل هابیل) عملیات روانی از سوی قابیل انجام یافت تا هابیل را از مسیر خود جدا و منحرف کند اما هنگامی که عملیات روانی او مؤثر نیفتاد، به قتل او اقدام کرد.

در داستان درگیری دو فرزند آدم گفته‌اند که درگیری ناشی از انتخاب جانشین برای آدم بوده است. خدای متعال هابیل را به آدم معرفی نمود تا میراث نبوت را به او وصیت کند. (عروسی حویزی، ۱۴۱۲ق، ج۶۱۲: ۱ و مازندرانی، ۱۴۲۱ق، ج۱۲: ۵۲ و مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج ۲۲۸: ۱۱).

او دستور خدا را اطاعت کرد. قابیل در رسیدن به مقام امامت از راه پدر ناامید شد و تلاش کرد تا هابیل را از گرفتن وصایا منصرف نماید. از این‌رو به عملیات روانی روی آورد و او را به قتل تهدید کرد. این نخستین عملیات روانی و مقابله با آن روی زمین و بین انسان‌ها است. گو اینکه پیشینه‌ی عملیات روانی درباره بشر با نگاهی دیگر، به پیش از این تاریخ باز می‌گردد و آن «عملیات روانی شیطان علیه آدم» می‌باشد. این جریان پیش از هبوط او به زمین و در آنجا که نام «بهشت» یا باغ را داشت روی داد. شیطان آدم را تنها با عملیات روانی از آن جنّت بیرون ساخت؛ نه با عملیات فیزیکی!

نگاهی کوتاه به سیر تاریخی این واژه نشان می‌دهد که کاربرد عملیات روانی به تدریج افزایش یافته و از اعمال نقش مکمل در جنگ‌ها به سایر حوزه‌ها تسری یافته است و در واقع خود به یک جنگ تمام عیار تبدیل شده است. در ایران پیش از انقلاب نیز استفاده از عملیات روانی در ابعاد نظامی و امنیتی در رکن دو ارتش و ساواک قابل مشاهده بود. اما با انقلاب اسلامی ایران و ماهیت ارزشی انقلاب اسلامی، نقش این مؤلفه فزونی یافته است.

عملیات روانی دشمنان علیه جمهوری اسلامی ایران بلافاصله پس از پیروزی انقلاب اسلامی آغاز و رفته رفته با ناامیدی دشمنان از اقدامات نظامی به صورت جدی، پویا، پیچیده و گسترده در عرصه‌های مختلف دنبال شد. به گونه‌ای که مقام معظم رهبری (مدظله) همواره مسئولان را برای هوشیاری درباره این پدیده مورد خطاب قرار داده‌اند و شناخت آن گامی مؤثر در مواجهه با این مؤلفه پیچیده می‌باشد.

منابع:

* حویزی، عبدعلی بن جمعه (۱۴۱۲ق)، تفسیر نورالثقلین؛ مؤسسه اسماعیلیان، قم، ط الرابعه، ج۱٫
* مازندرانی، محمدصالح (۱۴۲۱ق)، شرح اصول الکافی، علی عاشورا، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ج۱۲٫
* مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (۱۴۰۳ق)، بحارالانوار، محمد باقر بهبودی و سیدابراهیم میانجی و سیدمحمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، ج۱۱٫

نویسنده: حسین جمشیدی